In de jaren zestig was het heel gangbaar om je geest te verruimen met drugs. Zover wil ik niet gaan en dat hoeft ook niet, want ik heb de korte verhalen van Gogol, Black Box van Amos Oz en Zwarte schapen van Heinrich Böll. Is er een betere middel om in het brein van een ander te duiken dan een boek of kortverhaal?
Volgens Peter Mendelsund geeft het lezen een verbeelding in het geestesoog van de lezer. Ik heb net drie boeken gelezen over hoe een lezer leest en kan dit aanraden voor korteverhalenschrijvers. Hoe kun je schrijven zonder te weten hoe gelezen wordt? Simpel, je kunt jezelf als maatstaf nemen al vanaf je het eerste verhaal las. Het besef dat je uit letters beelden kunt oproepen, een wereld, gevoelens: bestaat er iets beters om je geest te verruimen?
Hoe verruim je de geest van een ander met een kort verhaal? Gaat dat anders dan bij een boek? Als ik het literair tijdschrift Naakte Lunch aan een onderzoek onderwerp, dan valt me op dat de combinatie van foto’s en afbeeldingen een soort verband – zo je wilt kruisbestuiving – met de verhalen aangaan. De sfeer van het ene vloeit over in het andere en mijn geestesoog voelt zich na de indrukken gevoed. Zoals een banaan mij goed doet, doet lezen en het zien van bepaalde beelden mijn geest goed. In feite is er stofwisseling, maar dan op het niveau van de betekenis.
Een van de dingen die plaatsvindt als ik lees is dat ik synchroniseer met een ander. Zijn denkbeelden toets ik aan de mijne. Ik vergelijk en positioneer mezelf. Een ander is genieten van het verhaal en het vergrote begrip dat ik ontvang. Misschien is het gewoon een patroonherkenning voor gevorderden, zoals het plaatsen van het juiste blokje in de juiste gleuf door een peuter. We weten inmiddels van breinonderzoek dat puzzelneuronen aan het werk zijn als we Shakespeare lezen. En puzzelen is een plezierige breinworkout. Een verhaal dat niet verrassend is, is vermoeiend. De aandacht verslapt. Het is met onze aandacht dat we lezen, naast ons innerlijk gehoor op klank, we maken een representatie van hetgeen we lezen, krijgen er gevoelens bij, associaties, vergelijken het met ideeën over de werkelijkheid, matchen het met eerdere herinneringen, waarderen het, plaatsen het, verbeelden het. We storen ons aan een woord. We leren een andere taal of manier van denken. We worden overspoeld. We lachen. We hebben een gevoel van verbinding of juist afkeer.
In een kort verhaal is het beeld kort maar krachtig. Vaak draait een kort verhaal om een essentie, een destillaat. In een kort verhaal kun je intenser zijn dan je kunt volhouden in een boek. Dat ik probeer te begrijpen, betekent vrijwel altijd dat ik mijn morele uitgangspunten vergelijk met de waarheid van het verhaal. Zoals een nieuw kledingstuk blijdschap geeft, pas ik het nieuwe verhaal in mijn zienswijze in, of het beeld, of de nieuwe smaak van taal.
Opdracht:
Olijven moet je leren lezen, over het lezen van gedichten van Ellen Deckwitz
Wat we zien als we lezen, over beeldvorming wanneer we lezen van Peter Mendelsund
Hoe lees ik?, hoe uitgevers lezen van Lidewijde Paris
Advertisements Share this:- Share
